Yazdır

Kısa Bildiri/Short Communication
Mikrobiyol Bul 2017; 51(1): 62-72

Bir �niversite Hastanesinde Yetişkinlerde Bordetella pertussis Seropozitifliğinin Araştırılması*

Investigation of Seropositivity of Bordetella pertussis in Adults in A University Hospital

L�tfiye �KS�Z1, Nezahat G�RLER1, Ali AĞA�FİDAN1

1 İstanbul �niversitesi İstanbul Tıp Fak�ltesi, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul.

1 İstanbul University Istanbul Faculty of Medicine, Department of Medical Microbiology, Istanbul, Turkey.

* Bu �alışma, 16-20 Kasım 2016 tarihleri arasında Antalya'da ger�ekleştirilen XXXVII. T�rk Mikrobiyoloji Cemiyeti Kongresi'nde PS-310 nolu poster olarak sunulmuştur.

�Z

Boğmaca Bordetella pertussis/parapertussis'in neden olduğu aşıyla �nlenebilir bir enfeksiyon hastalığıdır. T�m d�nyada rutin aşılama programlarına rağmen boğmaca halen endemik olarak g�zlenmektedir. Son yıllarda aşılanmamış veya kısmi aşılanmış bebeklerin yaşamı tehdit eden boğmaca enfeksiyonu ile karşı karşıya kaldığı, ayrıca adolesan ve erişkinlerde insidansın arttığı bildirilmektedir. Yenidoğanlarda g�r�len boğmaca, y�ksek oranda ev halkından, �zellikle de aile bireylerinden kaynaklanmaktadır. Bu �alışmanın amacı, yetişkinlerde ELISA y�ntemiyle B.pertussis IgG antikor pozitifliğini araştırmaktır. �alışma kapsamına alınan �rneklerin 84'�nde (%39.6) anti-pertussis IgG pozitif olarak bulunmuş, 128'inde (%60.4) IgG antikoru saptanmamıştır. �alışmaya dahil edilen �rnekler (n= 212) yaş gruplarına g�re 19-35 yaş (Grup 1, n= 61), 36-50 yaş (Grup 2, n= 58), 51-65 yaş (Grup 3, n= 93) olmak �zere �� gruba ayrılmıştır. Yaş gruplarına g�re anti-pertussis IgG antikoru pozitifliği 19-35 yaş grubunda %26.2 (n= 22), 36-50 yaş grubunda %26.2 (n= 22); 51-65 yaş grubunda %47.6 (n= 40) olarak bulunmuştur. Sonu�lar, ELISA testi ile absorbans değeri olarak alınmış, bu kalitatif sonu�lar NovaTec Test Unit (NTU) birimine d�n�şt�r�lerek semi-kantitatif değerler elde edilmiştir. NTU değerlerine g�re pozitif sonu�lar 11.01 ile 39.4 arasında elde edilmiştir. Sonu�ların %94'� NTU= 11.01-28 aralığında ve %6'sı NTU= 28.01-39.4 arasındadır. Seropozitiflik oranlarının en �ok 27, 55 ve 65 yaşlarında pik yaptığı g�zlenmiştir. En y�ksek NTU değeri kadınlarda 32 yaş, erkeklerde 24 yaş olarak belirlenmiştir. Grup 2'de hem kadınlarda hem de erkeklerde 45 yaşa kadar nispeten d�ş�k seropozitiflik değerleri (NTU= 15-20) g�zlenirken bu yaştan sonra kadınlarda �ok hafif bir y�kselme g�zlenmiş, erkeklerde �zellikle 49 yaş civarında artış meydana geldiği (NTU ≥ 20) belirlenmiştir. Grup 3'te kadınlarda genel olarak d�ş�k seyreden (NTU≤ 20) seropozitiflik oranlarının, erkeklerde 55 ve 65 yaşlarında en y�ksek değerlere (NTU ≥ 30) ulaştığı g�r�lm�şt�r. En y�ksek seropozitifliğin erkeklerde 55 ve 65 yaşlarında (NTU ≥ 30), kadınlarda 27 yaşında (NTU ≥ 30) olduğu, 36-50 yaş aralığında ise nispeten d�ş�k (NTU ≤ 20) olduğu belirlenmiştir. �lkemizde hen�z yetişkinler i�in rutin boğmaca aşılama programı uygulanmamaktadır. Ancak, bazı yetişkinlerin �ocukluk �ağında eksik aşılanmış veya hi� aşılanmamış olması, g�n�m�zdeki aşıların yetişkinlerin �ocukluk d�neminde mevcut olmaması, yaş ilerledik�e enfeksiyonlara duyarlılığın artması, yaşam s�relerinin uzaması ile enfeksiyonla karşılaşma olasılığının artması, �ocukluk �ağında yapılan aşılarla oluşan antikorların zaman i�inde azalması gibi nedenler yetişkinlerde boğmaca aşılamasının gerekliliğini daha a�ık bir şekilde g�stermektedir. Bu �alışmanın sonu�larına g�re, �lkemizde yetişkinlere tek doz boğmaca aşısının yapılması �nerilmektedir.

Anahtar s�zc�kler: Boğmaca; yetişkin; seropozitiflik.

ABSTRACT

Whooping cough is a vaccine-preventable infectious diseases caused by Bordetella pertussis/parapertussis. Despite of routine immunization programs in the world, pertussis still remains endemic. Recently unvaccinated or partially immunized infants have infected with this pathogen and also increase of incidence was observed in adolescents and adults. The source of pertussis in newborns are attributed to household, especially due to the family members. Theaim of this study was to determine B.pertussis IgG antibody positivity by ELISA method in adults. Eighty-four of the total study population (39.6%) were anti-pertussis IgG positive, 128 (60.4%) were negative. The samples included in the study (n= 212) were divided into three groups according to ages: 19-35 years (Group 1, n= 61), 36-50 years (Group 2, n= 58), 51-65 years (Group 3, n= 93). Anti-pertussis IgG antibody positivity was 26.2% (n= 22) in Group 1, 26.2% (n= 22) in Group 2 and 47.6% (n= 40) in Group 3. According to the anti-pertussis IgG positivity results, no significant difference was observed between genders. The results were obtained as absorbance values by ELISA test, then transformed into semi-quantitative values as NovaTec Test Unit (NTU). NTU positive values were between 11.01-39.4. Ninety four percent of NTU values were in the range of 11.01 to 28.01 and 6% were between 28.01 to 39.4. It was observed that seropositivity rates peaked at ages of 27, 55 and 65.� The highest NTU values were observed in the age of 32 in females and in the age of 24 in males. Relatively, low seropositivity values ​​(NT= 15-20) were observed in both females and males to the age of 45 in Group 2. However a slight increase was observed in females after the age of 45. An increase (NTU ≥ 20) was determined in the age of 49 in males. The seropositivity rates were generally low (NT ≤ 20) in females in Group 3, but the highest values (NTU ≥ 30) were observed in 55 and 65 years of age in males in this group. The highest seropositivity (NTI ≥ 30) were in 55 and 65 years of age (NTI ≥ 30) in males and 27 years of age (NTU ≥ 30) in females while in 36-50 age range, it was relatively low (NTI ≤ 20). Routine pertussis vaccination program is not yet implemented for adults in our country. However, the causes more clearly demonstrate the need for adult pertussis vaccination since adults may be incompletely vaccinated or not vaccinated in the childhood, current vaccinations are not available in the childhood of adults, adults become more susceptible to infections as the age increases, life expectancy increases and the likelihood of encountering infections, and childhood vaccination antibodies diminish over time. According to the results of this study, a single dose of pertussis vaccine is recommended to implement for adults in our country.

Keywords: Pertussis; adult; seropositivity.

Geliş Tarihi (Received): 20.07.2016 - Kabul Ediliş Tarihi (Accepted): 07.01.2017

GİRİŞ

Boğmaca, y�ksek aşılama oranlarına sahip �lkelerde bile halk sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir1,2. D�nya genelinde bir yaşın altındaki �ocuklarda �l�me neden olan ilk on hastalık arasında yer almaktadır3,4. Boğmaca ge�irilmesi veya aşılanma, yaşam boyu bağışıklık sağlamamaktadır ��nk� �nceden kazanılmış antikorlar hamilelikte azaldığından, anneden bebeğe ge�en antikorlar d�ş�k d�zeyde kalmakta, zamanla azalmakta ve d�rt aya kadar saptanamayacak d�zeye d�şmektedir3,5-7. Ayrıca, boğmaca aşılarına genellikle ikinci ayın sonunda başlanıldığından ve bebeklerde imm�n sistem yaşamın ilk yılında hen�z olgunlaşmaması gibi nedenlerden dolayı aşılanmamış veya kısmi aşılanmış bebekler yaşamı tehdit eden boğmaca enfeksiyonu ile karşı karşıya kalmaktadır4-8. Yenidoğanlarda g�r�len boğmacanın %76-83 oranında ev halkından, �zellikle de aile bireylerinden kaynaklandığı bildirilmiştir1. Bu �alışmada, bebekler ve �ocuklar i�in potansiyel enfeksiyon kaynağı olduğu d�ş�n�len yetişkinlerde B.pertussis IgG antikor pozitifliğinin saptanması ama�lanmıştır.

GERE� ve Y�NTEM

Bu �alışmada Ekim 2015-Aralık 2015 tarihleri arasında �eşitli nedenlerle İstanbul Tıp Fak�ltesi Hastanesi acil polikliniklerine başvuran solunum yolu enfeksiyonu belirtileri olmayan 19-65 yaş arası bireyler (n= 228) �alışmaya dahil edilmiştir. �alışmaya dahil edilen bireylerden 5 ml ven�z kan �rneği alınarak santrif�j edildikten sonra serumları ayrılmış ve serum �rnekleri �alışılıncaya kadar -20˚C'de saklanmıştır. B.pertussis IgG antikorlarının kalitatif olarak saptanması i�in, B.pertussis antijenleriyle (pertussis toksini ve filament�z hemagl�tinin) kaplı, B.pertussis IgG ELISA ticari kiti (NovaTec, Immundiagnostica GMBH, Dietzenbach, Almanya) kullanılmıştır. NovaTec B.pertussis Ig ELISA kitinin duyarlılığı %97.4, �zg�ll�ğ� %94 olarak belirtilmiştir. ELISA testi Grifols Triturus (Birleşik Krallık) mikro ELISA otoanaliz�r cihazında �alışılmıştır.�

ELISA testi ile sonu�lar absorbans değeri olarak alınmış, elde edilen kalitatif sonu�lar, �retici firma �nerileri doğrultusunda, sonu� raporundaki indeks değerlerine ve test prosed�r�nde belirtilen form�le g�re semi-kantitatif değere �evrilerek NovaTec Test Unit (NTU) birimine d�n�şt�r�lm�şt�r. Cut-off kontrollerin absorbans değerlerinin aritmetik ortalaması hesaplanmış, bunun %10 fazlasının �zerindeki değerler (NTU ≥ 11) pozitif, %10 eksiğinin altındaki değerler (NTU ≤ 9) negatif olarak kabul edilmiş, ara değerler (NTU= 9-11) ş�pheli olarak kabul edilerek test bir kez daha �alışılmıştır9.

İstatistiksel analiz i�in IBM SPSS Statistics 21. versiyon programı kullanılarak tanımlayıcı istatistikler hesaplanmıştır. Cinsiyet ve yaş grupları ile anti-pertussis IgG pozitifliği dağılımını belirlemek i�in Ki-kare testi kullanılmıştır. Alt grupların normal dağılıp dağılmadığı Shapiro Wilk testiyle incelenmiş, gruplar normal dağılım g�stermediği i�in Mann-Whitney U testi ve Kruskal-Wallis varyans analizi kullanılmıştır. p değeri 0.05 ve altında olan değerler istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.

�alışmanın etik y�nden uygunluğu, İstanbul �niversitesi İstanbul Tıp Fak�ltesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu tarafından onaylanmıştır (2016/833).

BULGULAR

�alışma kapsamındaki toplam 228 kişinin 104'� (%45.6) erkek, 124'� (%54.4) kadın olarak belirlenmiştir (Tablo I). Bireylerin yaş ortalaması ve standart sapma değerleri ile medyan ve minimum-maksimum değerleri 45.33 � 13.09 (n= 228); 49.0 (19-65) olarak hesaplanmıştır (Tablo II). �alışılan serum �rneklerinin 84'�nde (%39.6) anti-pertussis IgG pozitif olarak bulunmuş, 128'inde (%60.4) anti-pertussis IgG antikoru saptanmamış (Tablo III), 16 �rnek (%7) ara değer olarak saptandığı i�in değerlendirme dışı bırakılmıştır. Erkeklerin %44'� (n= 37) ve kadınların %56'sı (n= 47) anti-pertussis IgG pozitif olarak saptanmıştır (Tablo IV). Anti-pertussis IgG pozitif bireylerde cinsiyete ve yaş gruplarına g�re NTU değerlerinin ortalama, standart sapma, medyan ve minimum-maksimum değerleri Tablo V'te belirtilmiştir.


Tablo I

Tablo II

Tablo III

Tablo IV

Tablo V

�alışmaya dahil edilen �rnekler (n= 212) yaş gruplarına g�re 19-35 yaş (n= 61), 36-50 yaş (n= 58), 51-65 yaş (n= 93) olmak �zere �� gruba ayrılmıştır. Yaş gruplarına g�re anti-pertussis IgG antikoru pozitifliği 19-35 yaş grubunda %26.2 (n= 22), 36-50 yaş grubunda %26.2 (n= 22); 51-65 yaş grubunda %47.6 (n= 40) olarak bulunmuştur. Anti-IgG antikor pozitifliği dağılımı, yaş gruplarında benzer bulunmuştur (x2= 0.838, p= 0.658;

%95 CI) (Tablo III).

Anti-pertussis IgG pozitif bireylerin ortalama ve standart sapma değerleri ile medyan ve minimum-maksimum değerleri 46.3 � 12.6 (n= 84); 49.5 (20-65) olarak hesaplanmıştır. Anti-pertussis IgG pozitiflik sonu�larına g�re kadın ve erkekler arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmamıştır (χ2= 0.163, p= 0.686; %95 CI). NTU değerlerine g�re pozitif sonu�lar NTU= 11.01 ile NTU= 39.4 arasında elde edilmiştir. Sonu�ların %94'� NTU= 11.01-28 arasında ve %6'sı NTU= 28.01-39.4 arasında bulunmuştur (Şekil 1,2). En y�ksek seropozitifliğin erkeklerde 55 ve 65 yaşlarında (NTU ≥ 30), kadınlarda 27 yaşında (NTU ≥ 30) olduğu, 36-50 yaş aralığında ise nispeten d�ş�k (NTU ≤ 20) olduğu belirlenmiştir (Şekil 3, 4, 5). NTU değerlerinin yaş aralıklarına g�re y�zde dağılımı Şekil 6'da g�sterilmiştir.


Şekil 1

Şekil 2

Şekil 3

Şekil 4

Şekil 5

Şekil 6

TARTIŞMA

Son yıllarda, gelişmiş �lkelerde rutin aşılama programlarına rağmen, boğmacanın endemik olarak g�r�ld�ğ�, adolesan ve erişkinlerde insidansının arttığı g�r�lm�şt�r3,4,6,8,10,11. Bu durum, B.pertusis'teki genetik değişiklik, aşının etkinliğinin azalması, bağışıklık azalmasının daha hızlı oluşması, boğmacanın tanımlanması ve bildirilmesinin artması, etkenin tanısına y�nelik yeni laboratuvar tanı testlerinin ortaya �ıkması gibi nedenlerle a�ıklanmaktadır12. Bu nedenlerden en �nemlisi boğmaca hastalığından sonra oluşan antikorların veya aşılama ile kazanılan bağışıklığın zamanla azalmasıdır6,10. Hafif veya atipik hastalık ge�iren kardeşler ve yetişkinler, bebekler ve k���k �ocuklar i�in �nemli bir enfeksiyon kaynağıdır5. Erişkinlerde ve b�y�k �ocuklarda klasik boğmaca belirtilerinin olmaması, tanının ge� konmasına ve hastalığın uzun s�re diğer bireylere bulaştırılmasına neden olmaktadır3.�

T�rkiye'de boğmaca i�in tam h�cre aşısı 1968'de, asel�ler boğmaca aşısı ise 2007'de uygulanmaya başlamıştır. �lkemizde �ocukluk �ağı aşı takvimine g�re 2008 yılından bu yana 2, 4, 6 ve 18-24. aylarda olmak �zere d�rt doz kombine Dtab-IPV-Hib aşısı (difteri, tetanoz, asel�ler pertussis-inaktif polio-Haemophilus influenzae tip b) ve ilk�ğretim 1. sınıfta (6-7 yaş) DaPT-IPV (difteri, asel�ler pertussis, tetanoz-inaktif polio) rapel aşısı uygulanmaktadır13,14. Bu aşılamanın toplumu kapsama oranının 2014 yılında %96 olduğu bildirilmiştir14. Aşılama oranları artmasına rağmen �zellikle adolesan ve erişkinlerde boğmaca sıklığının arttığı g�zlenmiştir14.�

Bu �alışmada elde edilen bulgulara g�re toplamda %39.6 oranında anti-IgG pozitifliği saptanmıştır. Anti-IgG pozitifliği a�ısından kadın ve erkekler arasında (kadınlarda %38, erkeklerde %41) istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır. Literat�rde benzer �alışmalarda farklı sonu�lar bulunmuştur. �rneğin Kurtoğlu ve arkadaşları, 2085 birey (6 ay-> 50 yaş) ile yaptıkları seroprevalans �alışmasında kadınların istatistiksel olarak anlamlı bir oranla erkeklerden daha fazla antikor pozitifliğine sahip olduğunu bulmuşlardır15. Bu �alışmada ise seropozitiflik oranlarının en �ok 27, 55 ve 65 yaşlarında pik yaptığı g�zlenmiştir. 19-35 yaş grubunda kadınlarda ve erkeklerde 27 yaşta en y�ksek seropozitiflik değerlerine ulaşıldığı g�zlenmiş, ancak en y�ksek NTU değeri kadınlarda 32, erkeklerde 24 olarak belirlenmiştir (Şekil 3). 36-50 yaş grubunda hem kadınlarda hem de erkeklerde 45 yaşa kadar nispeten d�ş�k seropozitiflik değerleri (NTU= 15-20) g�zlenirken, bu yaştan sonra kadınlarda �ok hafif bir y�kselme g�zlenmiş, erkeklerde �zellikle 49 yaş civarında artış meydana geldiği (NTU ≥ 20) belirlenmiştir (Şekil 4). 51-65 yaş grubunda kadınlarda genel olarak d�ş�k seyreden (NTU ≤ 20) seropozitiflik oranları, erkeklerde 55 ve 65 yaşlarında en y�ksek değerlere (NTU ≥ 30) ulaştığı g�r�lm�şt�r (Şekil 5). T�m �alışma grubuna bakıldığında, 48-57 yaş grubundaki bireylerde daha fazla oranda y�ksek NTU değerine ulaşıldığı g�r�lm�şt�r (Şekil 6).

Bağışıklama Uygulamaları Danışma Komitesi (Advisory Commitee on Immunization Practices- ACIP)'sinin 2016 kılavuzu aşılama şemasına g�re erişkinlere en az bir kez Tdap aşısının yapılması �nerilmektedir16. �lkemizde hen�z yetişkinler i�in rutin boğmaca aşılama programı uygulanmamaktadır. Ancak, bazı yetişkinlerin �ocukluk �ağında eksik aşılanmış veya hi� aşılanmamış olması, g�n�m�zdeki aşıların yetişkinlerin �ocukluk d�neminde mevcut olmaması, yaş ilerledik�e enfeksiyonlara duyarlılığın artması, yaşam s�relerinin uzaması ile enfeksiyonla karşılaşma olasılığının artması, �ocukluk �ağında yapılan aşılarla oluşan antikorların zaman i�inde azalması gibi nedenler yetişkinlerde boğmaca aşılamasının gerekliliğini daha a�ık bir şekilde g�stermektedir.

Son boğmaca aşısından sonra en az on yıl ge�mesine rağmen, seropozitifliğin y�ksek saptanmasının doğal boğmaca enfeksiyonu ge�irilmiş olmasına bağlanabileceği bildirilmiştir17. �alışmamızdaki bireylerin tamamında son aşılamadan sonra en az on yıl ge�tiği dikkate alındığında pop�lasyondaki bireylerin bazılarının, �zellikle anti IgG pozitifliği y�ksek seviyede pozitif olanların yakın zamanda atipik seyirli boğmaca ge�irmiş olabileceğini d�ş�nd�rmektedir. Bu �alışmada, 19-35 yaş grubunu %5'inin ve 51-65 yaş grubunun %10'unun y�ksek seropozitifliğe (NTU ≥30) sahip olduğu bulunmuştur. Bu bireylerde yakın zamanda ge�irilmiş bir boğmaca nedeniyle seropozitifliğin y�ksek olduğu d�ş�n�lebilir. T�rkoğlu ve arkadaşlarının 399 sağlıklı bireyde (6 ay-> 60 yaş) ger�ekleştirdikleri seroepidemiyolojik �alışmanın sonu�larına g�re anti-pertussis IgG antikor pozitifliği %91.5 olarak bulunmuş ve bunların %23'�n�n yakın zamanda boğmaca ge�irdiği saptanmıştır18. �lkemizde gen� erişkinlerde (13-30 yaş) yapılan bir seroprevalans �alışmasında %81.1 oranında B.pertussis IgG antikor pozitifliği bulunmuştur. Bu �alışmadaki yaş grubu mevcut �alışmadakinden farklı olmakla birlikte, olduk�a y�ksek olduğu g�r�lmektedir19. �in'de yapılan bir seroprevalans �alışmasında 18-50 yaş aralığındaki yetişkinlerin sadece %5'inde anti-PT (pertussis toksin) IgG pozitifliği saptanmıştır20. Bu oranın bu �alışmanın sonu�larına g�re, olduk�a d�ş�k olduğu g�r�lmektedir. Benzer şekilde �lkemizde yapılan ve 1303 hastayı kapsayan seroprevalans �alışmasında hastaların sadece %10'unda seropozitiflik saptanmıştır21. İspanya'da gen� erişkin yaş grubunda (19-39 yaş) %70.2 oranında, Singapur'da 18-45 yaş grubunda %97 antikor pozitifliği saptanmıştır22,23.

Sonu� olarak, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan �lkelerde boğmaca aşılarında ulaşılan y�ksek koruyuculuk oranlarına rağmen, �zellikle k���k �ocuklarda boğmaca olgularında artış g�r�lmeye devam etmektedir. Bunun nedeni, b�y�k olasılıkla yetişkin aşılamasının olmaması ve atipik boğmaca ge�irilmesi sonucu boğmacanın imm�nolojik a�ıdan hen�z yeterli olmayan bebek ve �ocuklara ge�irilmesidir. Bu �alışmanın sonu�larına g�re, boğmaca insidansını d�ş�rmek i�in yetişkinlere tek doz boğmaca aşısının yapılması �nerilmektedir.

TEŞEKK�R

İstatistiksel analizlere katkısından dolayı İstanbul �niversitesi Tıp Fak�ltesi Biyoistatistik Anabilim Dalı'ndan Dr. Sevda �zel'e ve ELISA testi destekleri i�in Algen Medikal A.Ş.'e teşekk�r ederiz.

KAYNAKLAR

  1. Pertussis vaccines: WHO position paper. WHO Weekly Epidemiolojic Reports 2010; 85: 385-400.
  2. Marzouqi I, Richmond P, Fry S, Wetherall J, Mukkur T. Development of improved vaccines against whooping cough: current status. Human Vaccine 2010; 6 (7): 543-53.
  3. Wood N, McIntyre P. Pertussis: review of epidemiology, diagnosis, management and prevention. Paediatr Resp Rev 2008; 9: 201-12.
  4. Cengiz AB. Boğmaca aşıları, pp: 219-30. Badur S, Bakır M (eds). Aşı Kitabı, 2012. Akademi Uluslararası Yayıncılık.
  5. Prevention of Pertussis Among Adolescents: Recommendations for Use of Tetanus Toxoid, Reduced Diphtheria Toxoid, and Acellular Pertussis (Tdap) Vaccine. Pediatrics 2006; 117 (3): 965-78.
  6. Bamberger ES, Srugo I. What is new in pertussis? Eur J Pediatr 2008; 167 (2): 133-9.
  7. Wendelboe AM, Van Rie A, Salmaso S, Englund JA. Duration of immunity against pertussis after natural infection or vaccination. Pediatr Infect Dis J 2005; 24 (5 Suppl): S58-61.
  8. Crowcroft NS, Pebody RG.� Recent developments in pertussis. Lancet 2006; 367 (9526): 1926-36.
  9. http://www.novatecid.com/fileadmin/user_upload/Product_Insert/BOPG0030engl_dt_fr_it_es_port-23022011.pdf
  10. Waters V, Halperin S. Bordetella pertussis, pp: 2955-64. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin RD (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 2010, 7th ed. Churchill Livingstone, Philadelphia.
  11. Tan T, Trindade E, Skowronski D. Epidemiology of pertussis. Pediatr Infect Dis J 2005; 24 (5 Suppl): S10-8.
  12. Cherry JD. Pertussis: Challenges Today and for the Future. PLoS Pathog 2013; 9(7): e1003418.
  13. Ulusal Aşı �alıştayı, 27-29 Mart 2014, Ankara. http://www.cocukenfeksiyon.com/resimler/file/Ulusal%20Asi%20Calistayi%20Rapor.pdf
  14. Health Statistics Yearbook 2014. Available at: http://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/EN%20YILLIK.pdf. Accessed 10 May 2016.
  15. Kurtoğlu D, G�zalan A, C�pl� N, et al. Pertussis seroprevalence and vaccination status in three selected provinces of Turkey. Mikrobiyol Bul. 2008; 42(3): 389-98.
  16. Kim DK, Bridges CB, Harriman KH. Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP), ACIP Adult Immunization Work Group. Advisory Commitee on Immunization Practices Recommended Immunization Schedule for Adults Aged 19 years or older-United States, 2016. Morbidity and Mortality Weekly Report 2016; 65 (4): 88-90.
  17. Kurugol Z. Pertussis epidemiology in Turkey: Are booster doses necessary? J Pediatr Inf 2009; 3: 14-8.
  18. T�rkoğlu E, S�nmez C, Kurug�l Z, ��pl� N, Koturoğlu G. Pertussis serosurveillance study in Izmir, Turkey. J Trop Pediatr 2015; 61 (1): 32-6.
  19. Kafes DF, Aslan G, Yarpuzlu M, Kuyucu N, Emekdaş G. Determination of Bordetella pertussis seroprevalance in young adults and adolescents. J Pediatr Inf 2013; 7: 136-42.
  20. Zhang Q, Han F, Nie Q, et al. Seroprevalence of antibodies to pertussis and diphtheria among healthy adults in China. J Infect 2011; 63 (6):441-6.
  21. Tanriover MD, Soyler C, Ascioglu S, Cankurtaran M, Unal S. Low seroprevalance of diphtheria, tetanus and pertussis in ambulatory adult patients: the need for lifelong vaccination. Eur J Intern Med 2014; 25 (6): 528-32.
  22. Gonz�lez-Escalada A, Garc�a-Garc�a L, Viguera-Ester P, et al. Seroprevalence of antibodies against measles, rubella, mumps, varicella-zoster, and B. Pertussis in young adults of Madrid, Spain. Hum Vaccin Immunother 2013; 9 (9): 1918-25.
  23. Wilder-Smith A, Ng S, Earnest A. Seroepidemiology of pertussis in the adult population of Singapore. Ann Acad Med Singapore 2006; 35 (11): 780-2.

İletişim (Correspondence):

Dr. L�tfiye �ks�z,

İstanbul �niversitesi İstanbul Tıp Fak�ltesi,

Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı,

�apa, İstanbul, T�rkiye.

Tel (Phone): +90 212 414 2000/31973-32367,

E-posta (E-mail): loksuz34@yahoo.com

Yazdır