Yazdır

Kısa Bildiri/Short Communication
Mikrobiyol Bul 2016; 50(2): 307-314

Şanlıurfa'da 2001-2011 Yıllarına Ait Sıtma Epidemiyolojik Verilerinin Değerlendirilmesi

Evaluation of Epidemiological Data of Malaria Between 2001-2011 in Sanliurfa, Turkey

Nebiye YENT�R DONİ1, Fadile YILDIZ ZEYREK2, Adnan SEYREK3, Zeynep ŞİMŞEK4, G�lcan G�RSES1,
Seher TOPLUOĞLU5

1 Harran �niversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Y�ksekokulu, Tıbbi Laboratuvar Programı, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı,

Şanlıurfa.

1 Harran University Vocational School of Health Services, Medical Laboratory Program, Department of Medical Microbiology,

Sanliurfa, Turkey.

2 Harran �niversitesi Tıp Fak�ltesi, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Şanlıurfa.

2 Harran University Faculty of Medicine, Department of Medical Microbiology, Sanliurfa, Turkey.

3 Fırat �niversitesi Tıp Fak�ltesi, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Elazığ.

3 Firat University Faculty of Medicine, Department of Medical Microbiology, Elazig, Turkey.

4 Harran �niversitesi Tıp Fak�ltesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Şanlıurfa.

4 Harran University Faculty of Medicine, Department of Public Health, Sanliurfa, Turkey.

5 T�rkiye Halk Sağlığı Kurumu, Zoonotik ve Vekt�rel Hastalıklar Daire Başkanlığı, Ankara.

5 Public Health Institution of Turkey, Department of Zoonotic and Vector-Borne Diseases, Ankara, Turkey.

�Z

T�rkiye'de saptanan sıtma olgularında tek etken Plasmodium vivax olmakla birlikte, son zamanlarda P.falciparum'un etken olduğu yurt dışı kaynaklı olgularda da artış g�r�lmeye başlanmıştır. Şanlıurfa, iki b�y�k epidemiden birinin, 84.345 olguyla 1994 yılında yaşandığı ve sıtmanın endemik olarak g�r�ld�ğ� G�neydoğu Anadolu B�lgesi'nde bulunmaktadır. Bu b�lgenin, Irak, İran ve Suriye gibi �lkelerle sınıra sahip olması, sınır �tesi ge�işlerin yaşanmasına, dolayısıyla yurt dışı kaynaklı olguların artışına yol a�mıştır. Ayrıca, G�neydoğu Anadolu Projesi nedeniyle meydana gelen iklim, sıcaklık ve nem değişikliği, sivrisinek pop�lasyonu i�in uygun �reme alanlarının artmasına neden olmuştur. G�n�m�zde, Şanlıurfa'da da yurt dışı kaynaklı sıtma olgularının dışında yerli bulaşa bağlı yeni sıtma olguları g�r�lmemekle birlikte, bu b�lgede sıtma epidemiyolojisine ait son yılları kapsayan bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bu �alışmanın amacı, 2001-2011 yılları arasındaki 11 yıllık d�nemde, sıtma a�ısından hassas olan Şanlıurfa b�lgesinde g�r�len sıtma olgularına ait epidemiyolojik verilerin retrospektif olarak değerlendirilmesidir. Şanlıurfa İl Sağlık M�d�rl�ğ� Bulaşıcı Hastalıklar Sıtma Savaş Birimi'nden elde edilen veriler; olgularının g�r�lme sıklığı, yıllar ve aylara g�re dağılımı, demografik �zellikleri, parazitin t�r� ve kaynağı ve hastalığın saptandığı yerleşim birimleri a�ısından analiz edilmiştir. �alışma d�neminde s�rveyans �alışmaları kapsamında incelenen toplam 1.149.196 kan yayması �rneğinin 4394'�nde (%0.4) Plasmodium spp. saptanmıştır. Olguların %99.9'unda (4391/4394) etkenin P.vivax olduğu; 2010 yılından sonra saptanan �� (%0.07) olguda ise P.falciparum olduğu g�r�lm�şt�r. Olguların 2351'i (%53.5) erkek, 2043'� (%46.5) kadın olup (p> 0.05), yaş aralığı 3 ay-80 yıl (ortalama yaş: 19.21 � 16.12 yıl) arasında değişmektedir. Yaş gruplarına g�re olguların saptanma sıklığı ise; 0-11 ay, 1-4 yaş, 5-9 yaş, 10-14 yaş ve 15 yaş gruplarında sırasıyla, %2.5, %15.1, %18, %13.9 ve %50.5 olarak belirlenmiştir. Plasmodium spp. en �ok 2002 yılında (1244/110.533; %1.1), en az ise 2011 yılında (1/50.981; %0.002) incelenen �rneklerde saptanmıştır. Toplam 4394 olgunun yıllara g�re dağılım oranları incelendiğinde, 2001 yılından 2011 yılına kadar sırasıyla; %25.4, %28.3, %17.8, %10.9, %8.9, %5.6, %1.4, %1.4, %0.2, %0.009 ve %0.02 olarak izlenmiştir. Olguların %80.6'sı yerli ve %19.4'� yurt dışı kaynaklıdır. En fazla olgu %71.4 oranı ile Siverek il�esinde g�r�lm�ş; bunu %13.5 ile Ceylanpınar ve %6.6 ile Viranşehir il�eleri izlemiştir. İklim itibarıyla Şanlıurfa'da yılın her ayı sıtma olgusu g�r�lmekle birlikte, olguların en �ok Eyl�l (832/4394; %18.9) ve Ekim� (1054/4394; %24) aylarında tespit edildiği belirlenmiştir. Bu �alışma, son zamanlarda T�rkiye'de olduğu gibi Şanlıurfa'da da yerli bulaşa bağlı sıtma olgularının sıfıra d�şt�ğ�n� vurgulamaktadır. Buna karşın, sıtmanın endemik olduğu �lkelere yapılan seyahatler ya da bu �lkelerden olan g��ler nedeniyle P.falciparum kaynaklı sıtma olguları halen g�r�lmektedir. �lkemizde y�r�t�len Sıtma Eliminasyon Programı �er�evesinde, ge�mişte hastalığın endemik olduğu ilimiz Şanlıurfa'da herhangi bir ihmale ve duraklamaya yer vermeden sıtmaya karşı, etkin şekilde verilen m�cadeleye aynı kararlılıkla devam edilmelidir.

Anahtar s�zc�kler: Sıtma; Plasmodium; epidemiyoloji; Şanlıurfa.

ABSTRACT

Although Plasmodium vivax is the only cause of malaria cases detected in Turkey, an increase number of imported P.falciparum cases have begun to be observed recently. Sanliurfa is a province located at Southeastern region of Turkey where malaria is endemic and also one of the two largest malaria epidemics of Turkey was experienced with 84.345 cases in 1994. As this region has borders with countries like Iraq, Iran and Syria, cross border migration caused an increase in imported cases. In addition, climate change, alteration in temperature and humidity due to the Southeastern Anatolian Irrigation Project have led an increase in suitable breeding grounds for mosquitoes. Since new indigenous malaria cases, except imported ones are not detected in Sanliurfa nowadays, there is not enough data on the malaria epidemiology in this region including recent years. The aim of this study was to evaluate the epidemiological data in connection with malaria cases observed in Sanliurfa which is a critical region for this infection for a 11-year-period, between the years of 2001 to 2011, retrospectively. Data obtained from the Malaria Control Unit of the Communicable Diseases Division of Sanliurfa Provincial Health Directorate were analized in terms of frequency of the cases, distribution of the cases in years and months, demographical characteristics, the source and species distribution of the parasite and the locations of the disease. A total of 1.149.196 blood smear samples have been examined during 11-year-period as part of surveillance programme and 4394 (0.4%) of them were positive for Plasmodium spp. The agent was P.vivax in 99.9% (4391/4394) of the cases, while in three cases (0.07%) who were diagnosed after 2010, it was P.falciparum. Of the patients 2351 (53.5%) were male and 2043 (46.5%) were female (p> 0.05), whose age ranging from 3 months to 80 years (mean age: 19.21 � 16.12 years). The frequencies of the cases according to the age groups 0-11 months, 1-4 years, 5-9 years, 10-14 years and 15 years were as follows; 2.5%, 15.1%, 18%, 13.9% and 50.5%, respectively. The detection of Plasmodium spp. in the samples examined in 2002 (1244/110.533; 1.1%) was the highest, and in 2011 (1/50.981; 0.002%) was the lowest. The distribution rates of 4394 cases according to the years between 2001 to 2011, were found as 25.4%, 28.3%, 17.8%, 10.9%, 8.9%, 5.6%, 1.4%, 1.4%, 0.2%, 0.009% and 0.02%, respectively. Of all cases, 80.6% were autochthonous and 19.4% were imported. Most of the cases were detected in Siverek county with a rate of 71.4%, followed by Ceylanpınar (13.5%) and Viranşehir (6.6%) counties. Although malaria cases were detected throughout the year in Sanliurfa in respect to the climate, the highest numbers were recorded in September (832/4394; 18.9%) and November �(1054/4394; 24%). This study emphasized that malaria cases due to local transmission declined to zero in Sanliurfa like the recent situation in Turkey. However, P.falciparum malaria cases are being reported due to the travels to endemic countries or migrations from those countries. Effective malaria control attempts, within the scope of Malaria Elimination Programme implemented in Turkey, should be continued with the same stability without any abruption in Sanliurfa province where the disease had been endemic in the past.

Keywords: Malaria; Plasmodium; epidemiology; Turkey

Geliş Tarihi (Received): 04.01.2016 • Kabul Ediliş Tarihi (Accepted): 18.02.2016

GİRİŞ

G�n�m�zde halen �nemli bir halk sağlığı sorunu olan sıtma, insana sivrisineklerle bulaşan ciddi bir enfeksiyon hastalığıdır1,2. D�nya Sağlık �rg�t� (DS�) verilerine g�re; 2013 yılında sıtmanın endemik olduğu 97 �lkede, 3.3 milyar insanın sıtma riski altında yaşadığı, 198 milyon sıtma olgusunun tespit edildiği, bunlardan 584.000'inin sıtma nedeniyle hayatını kaybettiği bildirilmiştir1.

İnsanı enfekte eden beş Plasmodium t�r� (P.vivax, P.malariae, P.ovale, P.falciparum, P.knowlesi) mevcuttur3. �lkemizde sıtma etkeninin genellikle P.vivax olduğu, P.falciparum'unise sporadik olarak g�r�ld�ğ� bildirilmiştir1. Sıtmanın endemik olduğu G�neydoğu Anadolu B�lgesi, K�rfez Savaşı sonrası Irak, İran ve Suriye gibi komşu �lkelerden gelen m�ltecilerin ardından, 1994 yılında 84.345 olguyla T�rkiye'nin iki b�y�k sıtma epidemisinden birinin yaşandığı b�lge olmuştur4. Ayrıca G�neydoğu Anadolu Projesi'nin (GAP) bu b�lgede ger�ekleştirilmesi; ekolojik, �evresel ve iklimsel değişiklerin meydana gelmesi; b�lgenin �ukurova gibi sıtmanın endemik olduğu b�lgelerden tarım iş�isi g��� alması ve kuru tarımdan sulu tarıma ge�ilmesi ile b�lgedeki nemin artması, sivrisineklerin �oğalması ve sıtmanın oluşması i�in hazırlayıcı fakt�rleri oluşturmaktadır. Suriye i� savaşından sonra m�ltecilerin T�rkiye'ye sığınmasının da sıtma g�r�lme riskini artırabileceği d�ş�n�lmektedir. G�n�m�zde, Şanlıurfa'da yurt dışı kaynaklı sıtma olgularının dışında yerli bulaşa bağlı yeni sıtma olguları g�r�lmemektedir. Ancak Şanlıurfa'da sıtma epidemiyolojisine ait son yılları kapsayan bir araştırmaya rastlanmadığından, bu �alışmada 2001-2011 yılları arasında Şanlıurfa'da g�r�len sıtma olgularına ait epidemiyolojik verilerin değerlendirilmesi ama�lanmıştır.

GERE� ve Y�NTEM

Bu �alışma, Şanlıurfa Valiliği İl Sağlık M�d�rl�ğ�'nden alınan izin (Sayı: B.104.ISM.04.63.00.07-020/21564) ile ger�ekleştirildi. Araştırmada, Şanlıurfa İl Sağlık M�d�rl�ğ� Bulaşıcı Hastalıklar Sıtma Savaş Birimince 2001-2011 yılları arasında y�r�t�len aktif ve pasif s�rveyans �alışmaları kapsamında, parmak ucundan alınan kan �rneğiyle hazırlanan 1.149.196 adet yaymanın Giemsa ile boyanması sonucu elde edilen preparatların mikroskobik değerlendirme sonu�ları retrospektif olarak incelendi. Mikroskobik olarak sıtma tanısı alanlar, g�r�lme sıklığına, Plasmodium t�r�ne, parazitin kaynağına, cinsiyete, yaş gruplarına, enfeksiyonun saptandığı aylara, yıllara ve tespit edilen yerleşim yerine g�re değerlendirildi. �alışmanın retrospektif olması nedeniyle etik kurul onayı alınmadı.

Veri girişi ve analizlerde SPSS (ver. 11.5) istatistik programı kullanıldı. Tanımlayıcı istatistiklerden y�zde dağılımı, ortalama ve standart sapma; gruplanmış iki değişken arasındaki ilişkiyi belirlemede ise ki-kare analizi uygulandı.

BULGULAR

Şanlıurfa'da 11 yıllık zaman diliminde s�rveyans �alışmaları kapsamında alınan 1.149.196 kan �rneğinin 4394'�nde (%0.4) Plasmodium spp. varlığı saptanmıştır. Olguların %99.9'unda (4391/4394) etkenin P.vivax olduğu; 2010 yılından sonra ise 3 (%0.07) sıtma olgusunda etkenin P.falciparum olduğu g�r�lm�şt�r. Sıtma olgularının en y�ksek sayılara ulaştığı 2002 yılında 110.533 kan �rneğinin 1244'�nde (%1.1); en az g�r�ld�ğ� 2011 yılında ise 50.981 kan �rneğinin sadece 1'inde (%0.002) Plasmodium� spp. saptanmıştır.

Toplam olguların 2351'i (%53.5) erkek, 2043'� (%46.5) kadın olup (Tablo I), yaş aralığı 3 ay-80 yıl (ortalama yaş: 19.21 � 16.12 yıl) arasında değişmektedir. Sıtma olgularının yaş gruplarına g�re dağılımı incelendiğinde; en fazla olgunun (%50.5) 15 yaş ve �zeri grupta g�r�ld�ğ� saptanmıştır� (Tablo II).


Tablo I

Tablo II

Olguların yerleşim yerleri (kaynağı) dikkate alındığında, %80.6'sının Şanlıurfa ilinde yaşadığı (yerli), %19.4'�n�n ise paraziti il dışından aldığı ancak tanının Şanlıurfa'da konulduğu (ithal) olgular olduğu saptanmıştır (Tablo I).

Sıtma olgularının aylara g�re dağılımına bakıldığında; olguların en �ok Mayıs-Kasım aylarında tespit edildiği, Eyl�l-Ekim aylarında ise olgu sayısının pik yaptığı g�r�lm�şt�r (Tablo III).


Tablo III

İl�elere g�re olguların dağılımı incelendiğinde; en fazla olgunun %71.4 oranı ile Siverek'te olduğu, bunu %13.5 ile Ceylanpınar ve %6.6 ile Viranşehir il�elerinin izlediği belirlenmiştir (Tablo IV).


Tablo IV

Yapılan değerlendirmede, T�rkiye'de ve Şanlıurfa'da saptanan sıtma olgu sayıları ile yıllara g�re dağılımının paralellik g�sterdiği belirlenmiştir (Şekil 1).


Şekil 1

TARTIŞMA

Son yıllarda, gerek T�rkiye'de gerekse Şanlıurfa'da sıtma olgu sayılarında �nemli bir azalma g�r�lmektedir. 2002 yılında T�rkiye genelinde tespit edilen sıtma olgu sayısının yaklaşık 1/8'i Şanlıurfa'da saptanmıştır. Taşkent Deklarasyonu'nda (2005) verilen taahh�t sonucu, T�rkiye �apında g��l� ve kararlı bir sıtma yok etme politikası izlenmiş, sıtma kontrol �alışmaları G�neydoğu Anadolu B�lgesi'nde yoğunlaştırılmıştır5. G��l� sıtma eliminasyon programı sonucunda, 2010-2013 yıllarında saptanan sıtma olgularının tamamının n�ks olgu olduğu, yerli olgu sayısının "sıfır" olduğu bildirilmiştir6. Şanlıurfa'da 2001-2011 yılları arasında sıtma olgu sayılarında d�zenli bir azalmanın olması, T�rkiye genelindeki sonu�larlarla paralellik g�stermektedir6. Bu başarıya, T�rkiye genelinde ve Şanlıurfa'da y�r�t�len Sıtma Eliminasyon Programının disiplinli bir şekilde uygulanması sonucu ulaşılmıştır. Şanlıurfa İl Sağlık M�d�rl�ğ� Bulaşıcı Hastalıklar Sıtma Savaş Birimi'nin etkin s�rveyans hizmetleri, olguların erken teşhis edilerek tam ve uygun tedavilerinin yapılması ve vekt�rle m�cadele stratejileri �er�evesinde �zverili �alışmalarının bu başarıdaki payları tartışılmazdır.

Bu retrospektif �alışmada, Şanlıurfa'da 2001-2011 yılları arasındaki 11 yıllık d�nemdeki sıtma olgularının epidemiyolojik olarak değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Olguların %53.5'i erkek, %46.5'i kadın olup, cinsiyetler arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktur (p> 0.05). Bu sonu�lar, T�rkiye'de yapılan diğer �alışmaların sonu�larıyla benzerlik g�stermektedir7,8,9. Olgularımızın %80.6'sının yerli olgu olması, Şanlıurfa ilinde bu zaman diliminde yerli sıtma bulaşının olduğunun bir g�stergesidir (Tablo I).

�alışmamızda, olguların yarısının (2219/4394; %50.5) 15 yaş ve �zerinde olduğu g�r�lm�şt�r. �lkemizin farklı b�lgelerinde yapılan �alışmalarda da benzer sonu�lar elde edilmiştirs8,10,11,12,13. Bu durum, �alışma grubunun �oğunun tarım iş�isi olması ve tarlada, a�ık alanda �alışırken anofele maruziyet risklerinin y�ksek olması ile a�ıklanabilir. Bir yaş altı bebeklerde (%2.5) sıtmanın g�r�lmesi ise yerli bulaşın olduğunu ve hastalığın ciddiyetini vurgulayan d�ş�nceleri desteklemektedir2,14. Şanlıurfa ilinde 2008 yılından sonra 1 yaş altı bebeklerde sıtma tespit edilmezken, 1-4 yaş grubunda sadece bir �ocukta sıtma saptanmıştır (Tablo II). 2009 yılı ve sonrasında erken �ocukluk yaşlarında (0-5 yaş) olgu saptanmaması ise yerli bulaşın sona erdiğini vurgulamaktadır.

Yaptığımız değerlendirmede, olguların %99.9'unda (4391/4394) etkenin P.vivax, 2010 yılından sonra g�r�len �� (%0.07) olguda ise P.falciparum olduğu izlenmiştir. Bulgularımız, T�rkiye'de bildirilen olgularda sıtmanın ana etkeninin P.vivax olduğunu15,16,17,18, Mersin ve Malatya gibi bazı illerde ise yurt dışı kaynaklı az sayıda P.falciparum olgularının saptandığını bildiren �alışmaların10,13,16,19 sonu�larıyla benzerlik g�stermektedir.�

Aylara g�re sıtma olgularının dağılımı incelendiğinde, en y�ksek olgu sayısının Mayıs-Kasım aylarında olduğu; Şubat ayında en d�ş�k d�zeye, Eyl�l-Ekim aylarında ise en y�ksek d�zeye ulaştığı g�r�lmektedir (Tablo III). Daha �nce Şanlıurfa'da yapılan bir �alışmada, en fazla olgu sayısı Haziran-Ekim ayları arasında saptanmıştır7.

Seyrek ve arkadaşlarının14 Şanlıurfa'da 1992-1997 yılları arasında yaptığı �alışmada, en y�ksek olgu sayısının Siverek'te g�r�ld�ğ� bildirilmiştir. Bizim �alışmamızda da en y�ksek olgu oranı %71.4 olarak Siverek'te saptanmış; olguların %13.5'i Ceylanpınar, %6.6'sı Viranşehir, %3.9'u Merkez ve %4.6'sı diğer il�elerde g�r�lm�şt�r (Tablo IV). Siverek'te saptanan bu y�ksek oranın, vekt�r �reme alanlarında artışa sebep olan sulu tarımın yapılması, pamuk ve �eltik ekiminin yaygın olması, parazit taşıyıcısı olabilen g��er, �eltik ve pamuk tarım iş�ilerinin sayısının fazla olması ve halkın eğitim d�zeyinin d�ş�k olmasına bağlı olabileceği d�ş�n�lmektedir.

GAP projesinin tamamlanması, komşu �lkelerde sıtma olgularının g�r�lmesi, Suriye i� savaşı nedeniyle m�ltecilerin �lkemize sığınması, kampların a�ılması ve sıtmanın endemik olduğu �lkeler dahil uluslararası turistik ve iş seyahatlerinin artması, �lkemizde ve ilimizde yerli sıtma bulaşının tekrar başlamasına neden olabilir. Son yıllarda �lkemizde sıtma eliminasyonunda �nemli başarı elde edilmişken 2012 yılında Mardin'in Savur il�esi Başkavak k�y�nde bir sıtma epidemisinin yaşanması20 sıtmanın tekrar g�r�lebileceği d�ş�ncesini desteklemektedir. B�t�n bu nedenlerle sıtmanın tamamen elimine edildiği d�ş�ncesinin vermiş olduğu rahatlık hissine kapılmadan, �lkemizde y�r�t�len Sıtma Eliminasyon Programı �er�evesinde ge�mişte hastalığın endemik olduğu Şanlıurfa ilimizde herhangi bir ihmale ve duraklamaya yer vermeden, sıtmaya karşı etkin şekilde verilen m�cadeleye aynı kararlılıkla devam edilmelidir.

TEŞEKK�R

Şanlıurfa Halk Sağlığı M�d�r� Dr. M. Yaşar Şimşek, Sıtma Savaş Birimi Sorumlusu �mer Faruk Karake�ili ve istatistik sorumlusu Hasan Başak'a yardımlarından dolayı teşekk�r ederiz.

KAYNAKLAR

  1. World Health Organization. World Malaria Report 2014. WHO, Geneva, Switzerland. Available at: http://www.who.int/malaria/publications/world_malaria_report_2014/report/en/
  2. Akdur R. Sıtma Temel Bilgiler. 2004. Palme Yayınları, Ankara.
  3. Singh B, Kim Sung L, Matusop A, et al. A large focus of naturally acquired Plasmodium knowlesi infections in human beings. Lancet 2004; 363(9414): 1017-24.
  4. World Health Organization. Eliminating malaria: case-study 5. The long road to malaria elimination in Turkey. World Health Organization, Global Malaria Programme; University of California, San Francisco. 2013, Geneva, Switzerland.
  5. Zeyrek FY, Tachibana S, Yuksel F, et al. Limited polymorphism of the Plasmodium vivax merozoite surface protein 1 gene in isolates from Turkey. Am J Trop Med Hyg 2010; 83(6): 1230-7.
  6. T.C. Sağlık Bakanlığı T�rkiye Kamu Hastaneleri Kurumu. Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2013. TKHK İstatistik, Analiz ve Raporlama Daire Başkanlığı. 2013, Ankara.
  7. Akkafa F, Şimşek Z, Dilme� F, Baytak Ş. Şanlıurfa ilinde sıtma epidemiyolojisi. T�rkiye Parazitol Derg 2002; 26(2):143-6.
  8. Şahin İH, Yıldız Zeyrek F, Aydın MF, �nt�rk H, Basank M. Bitlis İli'nde 1998-2008 yılları arasında sıtma epidemiyolojisi. T�rkiye Parazitol Derg 2012; 36(1): 1-3.
  9. Temiz H, G�l K. 1999-2004 yıllarında Diyarbakır'da saptanan sıtma olgularının değerlendirilmesi. T�rkiye Parazitol Derg 2005; 30(4): 261-4.
  10. Alver O, Atıcı E, G�ral G. The epidemiology of malaria in Bursa--2009-2012. Turkiye Parazitol Derg 2014; 38(2): 81-4.
  11. Celik T, K�lgelier S. Malaria cases detected by active and passive surveillance in Adıyaman between 2000-2008. Turkiye Parazitol Derg 2012; 36(4): 204-7.
  12. Kuscu F, Ozturk DB, Gul S, Babayigit ML. The epidemiology of malaria in Adana between 2002 and 2012. Turkiye Parazitol Derg 2014; 38(3): 147-50.
  13. Ser �, �etin H. Evaluation of malaria cases in Antalya between 2001 and 2011. Turkiye Parazitol Derg 2012; 36(1): 4-8.
  14. Seyrek A, �zbilge H, Aslan G, Taş�ı S. Şanlıurfa ilimizde 1992-1997 yılları arasında sıtma g�r�lme sıklığının retrospektif olarak incelenmesi. T�rkiye Parazitol Derg 1998; 22(3): 220-4.
  15. Celikbaş AK, Erg�n�l O, Baykam N, Eren S, G�ven T, Dokuzoğuz B. Malaria in Turkey and 14 years of clinical experience. Mikrobiyol Bul 2006; 40(3): 237-43.
  16. Ozbilgin A, Topluoglu S, Es S, Islek E, Mollahaliloglu S, Erkoc Y. Malaria in Turkey: successful control and strategies for achieving elimination. Acta Trop 2011; 120(1-2): 15-23.
  17. Araz E, Tanyuksel M, Ardic N, Tabuk C. Performance of a commercial immunochromatographic test for the diagnosis of vivax malaria in Turkey. Trans R Soc Trop Med Hyg 2000; 94(1): 55-6.
  18. Ardic N, Tanyuksel M, Ozyurt M, Araz E. Is the incidence of malaria decreasing in endemic area of Turkey? New Microbiol 2005; 28(3): 277-80.
  19. Demiraslan H, Erdoğan E, T�re Z, Kuk S, Yazar S, Metan G. Evaluation of imported Plasmodium falciparum malaria cases: the use of polymerase chain reaction in diagnosis. Mikrobiyol Bul 2013; 47(4): 668-76.
  20. Topluoglu S, Aydin E, Taylan Ozkan A, Kapcak S. Plasmodium vivax malaria cases in Mardin province in 2012-2014 in Turkey.� 25th European Congress of Clinical Microbiology and Infectious Diseases. 25-28 April 2015, Copenhagen. Abstract No: P0091.

İletişim (Correspondence):

Yrd. Do�. Dr. Nebiye Yent�r Doni,

Harran �niversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Y�ksekokulu,

Tıbbi Laboratuvar Programı, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı,

63050 Haliliye, Şanlıurfa, T�rkiye.

Tel (Phone): +90 414 318 3212

E-posta (E-mail): n_doni@hotmail.com

Yazdır